Πέμπτη 18 Φεβρουαρίου 2016

Galileo


Ταινία του 1975 που προβάλλεται για 1η φορά στην Ελλάδα στον κινηματογράφο Αλκυονίς, στην Ιουλιανού (πλατεία Βικτωρίας), η οποία βασίζεται στο ομώνυμο θεατρικό έργο του μεγάλου Μπρεχτ.
Η ιστορία
Παρακολουθούμε το Γαλιλαίο από μεσήλικα 40άρη, που ζει πολύ φτωχικά σε ένα μικρό διαμερισματάκι στην Πάδουα, μαζί με την κόρη του Βιργινία. Εκεί κατασκευάζει το περίφημο τηλεσκόπιο, και προσπαθεί να βγάλει κάποια χρήματα από αυτή την εφεύρεση πείθοντας άρχοντες και στρατιωτικούς για την προφανή χρησιμότητα του νέου οργάνου.
Βεβαίως ο Γαλιλαίος δεν ενδιαφέρεται να βλέπει τα εχθρικά καράβια νωρίτερα ή για να παρατηρεί τι κάνει ο γείτονάς του. Στρέφει το όργανο στον ουρανό και ανακαλύπτει τις φάσεις της Αφροδίτης, τους δορυφόρους του Δία, ενώ βλέπει ξεκάθαρα, για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας τα όρη και τις κοιλάδες της Σελήνης!
Η θεωρία του Κοπέρνικου, ότι η γη είναι ένας ακόμη πλανήτης και ότι στην πραγματικότητα γυρίζει γύρω από τον ήλιο (και όχι ότι ο ήλιος γυρίζει γύρω από τη γη), μπορεί πλέον να αποδειχτεί! Ο Γαλιλαίος είναι ο πραγματικός πατέρας της σύγχρονης Φυσικής και της σύγχρονης επιστήμης, όπου πέρα από τη θεωρία, το ΠΕΙΡΑΜΑ, έρχεται να δώσει ΑΠΟΔΕΙΞΗ. Ο Γαλιλαίος πιστεύει στη θεωρία του Κοπέρνικου, αλλά την αποδεικνύει μέσα από παρατηρήσεις που κάνει από το τηλεσκόπιο. Η γη κινείται!!!
Προφανώς, αυτό συναντά σφοδρή αντίθεση από τον πανίσχυρο κλήρο της εποχής. Η ιερά εξέταση καλά κρατεί. Ο Τζορντάνο Μπρούνο ρίχτηκε στην πυρά! Ο Γαλιλαίος δεν επιχείρησε να αντιπαρατεθεί με την καθολική εκκλησία. Η εκκλησία όμως, ο μέγας ιεροεξεταστής και ο πάπας δεν μπορούν να δεχτούν τις διδασκαλίες του Γαλιλαίου. Νιώθουν ότι αν αυτά ισχύουν, αν η γη είναι ένας ακόμη πλανήτης, και αν ο ήλιος είναι ένα ακόμη αστέρι και μάλιστα όχι και πολύ μεγάλο, τότε κλονίζεται η πρωτοκαθεδρία τους πάνω στο σύμπαν!
Ο Γαλιλαίος όμως πέρα από αυτά είναι και άνθρωπος που θέλει να επιβιώσει, είναι και πατέρας που θέλει να παντρέψει την κόρη του και να τη δει ευτυχισμένη. Ο αρραβωνιαστικός της είναι μαθητής του, αλλά δεν φαίνεται να καταλαβαίνει τίποτα από το μεγάλο δάσκαλο. Είναι όμως πλουσιόπαιδο, από “καλή οικογένεια” αρχόντων με αμπελώνες στην Καμπανία. Ο αρραβώνας κρατά 8 χρόνια (!) διότι ο Γαλιλαίος αρνείται να αποκηρύξει τις διδασκαλίες του και η οικογένεια του γαμπρού φοβάται μη στιγματιστούν ως αιρετικοί.
Στο μεταξύ ο σπουδαίος δάσκαλος αποκτά έναν κύκλο από αφοσιωμένους μαθητές, οι οποίοι τον λατρεύουν, ενώ ο Γαλιλαίος έχει γίνει διάσημος πια στον απλό κόσμο. Ακόμη και σε μικρά χωριά της Ιταλίας συζητούνται ανοιχτά οι θεωρίες του και ο κόσμος νιώθει κανένας καρδινάλιος και κανένας πάπας δεν μπορεί να του κουνά απειλητικά το δάχτυλο, καθώς όλοι αυτοί που παριστάνουν τους σπουδαίους, είναι ασήμαντοι μέσα στην απεραντοσύνη του σύμπαντος, ενός νέου σύμπαντος που διδάσκει και αποδεικνύει ο Γαλιλαίος.
Κάποια στιγμή όμως η ιερά εξέταση τον καλεί να λογοδοτήσει. Εκεί παρακολουθούμε από τη μια την κόρη του να προσεύχεται να αποκηρύξει ο πατέρας της τις διδασκαλίες του, να γλιτώσει την πυρά, και από την άλλη τους μαθητές του να θέλουν το δάσκαλό τους να μείνει ακλόνητος σα βράχος κι ας καεί! Το αποτέλεσμα είναι γνωστό: ο Γαλιλαίος αποκήρυξε τις διδασκαλίες του, ενώ καταδικάστηκε πλέον σε κατ' οίκο περιορισμό.
Στα τελευταία του, είναι πλέον σχεδόν τυφλός και μένει με την κόρη του. Στο σπίτι τους μένει και ένας ιεροεξεταστής για να τον παρακολουθεί σε μόνιμη βάση, σα δεσμοφύλακας.
Η ταινία βασίζεται στο έργο του Μπρεχτ και στον μπρεχτικό Γαλιλαίο. Δεν είναι μια βιογραφία του μεγάλου επιστήμονα, αλλά η ματιά του Μπρεχτ, πάνω στον ήρωα αυτό της επιστήμης. Ο Γαλιλαίος δεν ήταν ένας αλύγιστος επαναστάτης, ένας ακόμη νεκρός ήρωας. Ήταν όμως ήρωας, παρόλο που “υπέγραψε δήλωση μετανοίας”. Ήταν ο μεγάλος, ο σπουδαίος, ο πρωτοπόρος. Ήταν αυτός που (σωστά επισημαίνει ο Μπρεχτ) έβλεπε την επιστήμη επ' ωφελεία της ανθρωπότητας και επ' αγαθό της κοινωνίας. Ήταν ερευνητής, πειραματιστής, αλλά και πολύ πρακτικός άνθρωπος. Πολυμήχανος, αλλά και συνάμα απλός, που ευχαριστιόταν με ένα καλό γεύμα και ένα ποτήρι καλό κόκκινο κρασί.
Τι θα γινόταν αλήθεια αν ο Γαλιλαίος δεν λύγιζε; τι θα γινόταν αν καιγόταν στην πυρά; Θα ξεσηκώνονταν λόγιοι και απλός κόσμος σε όλη την Ευρώπη ή μήπως θα λούφαζαν όλοι υπό το φόβο της ιεράς εξέτασης; Μόνο υποθέσεις μπορούμε να κάνουμε. Το βέβαιο όμως είναι ότι σώζοντας τη ζωή του, η νέα επιστήμη του, επιβίωσε και διαδόθηκε στην Ευρώπη. Τη χρονιά που πέθανε ο Γαλιλαίος, γεννήθηκε ο Νεύτωνας και εκεί πλέον άλλαξαν όλα, για πάντα.
Άρα η “νίκη” της ιεράς εξέτασης ήταν πρόσκαιρη. Η ιστορία του Γαλιλαίου δείχνει ότι δεν χρειάζονται πάντα νεκροί ήρωες και μάρτυρες.


2. Η ταινία και ο Μπρεχτ
Η ταινία ήταν από τον ανεξάρτητο αμερικανικό κινηματογράφο. Ο ίδιος ο Μπρεχτ είχε εμπλακεί και κατά κάποιον τρόπο είχε βοηθήσει στο ανέβασμα αυτής της ταινίας. Καταρχήν είχε ανέβει ως θεατρικό στο Broadway το 1947. Οι συντελεστές της ταινίας ήταν ένας κι ένας.
Την μετάφραση από τα γερμανικά έκανε ο ίδιος ο Μπρεχτ μαζί με τον κορυφαίο Άγγλο ηθοποιό, βραβευμένο με όσκαρ, Τσαρλς Λόντον (η κρυφή ζωή του Ερρίκου του 8ου, ταβέρνα Τζαμάϊκα, η Παναγία των Παρισίων). Το σενάριο έγραψε ο σκηνοθέτης, μαζί με την Μπάρμπαρα Μπρέϋ, σύντροφο του άλλου μεγάλου συγγραφέα, Σάμουελ Μπέκετ, η οποία είχε μελετήσει το έργο του Μπρεχτ. Ο σκηνοθέτης Τζόσεφ Λόσεϋ ήταν προσωπικός φίλος του Μπρεχτ. Είχε ανεβάσει το έργο στο θέατρο, κάτω από την επίβλεψη του ίδιου του Μπρεχτ, ο οποίος, δεν ήταν και ο πιο εύκολος άνθρωπος και φυσικά είχε άποψη για το πώς έπρεπε να ανέβει το έργο του. Ο Λόσεϋ ήταν από τους πρώτους που είχαν αναγνωρίσει στην Αμερική τη μεγαλοφυΐα του Μπρεχτ. Βεβαίως στιγματίστηκε σύντομα ως κομμουνιστής και μπήκε στη μαύρη λίστα, την εποχή του μακαρθισμού. Η καριέρα του στο Χόλυγουντ τελείωσε πολύ γρήγορα και αναγκάστηκε να φύγει για Βρετανία.
Η παραγωγή ήταν του Ely Landau, που έστησε την εταιρία παραγωγής American Film Theater, η οποία μέσα σε 2 χρόνια μετέφερε στη μεγάλη οθόνη αριστουργήματα της θεατρικής σκηνής, έργα των Μπρεχτ, Τσέχωφ, Ιονέσκο, Εντ. Άλμπυ, Ονήλ, Πίντερ κ.α.
Την πρωτότυπη μουσική έγραψε ο Χανς Άισλερ, προσωπικός φίλος του Μπρεχτ και συνεργάτης του για περίπου 30 χρόνια, ενώ ήταν ο άνθρωπος που συνέθεσε τον εθνικό ύμνο της Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας. Το ύφος είναι αναγεννησιακό, σε στυλ mandrigal με ένα πολύ καλά κουρδισμένο τρίφωνο, από παιδιά, τα οποία παίζουν και το ρόλο του αρχαίου χορού ή του αφηγητή.
Η American Film Theater productions δεν έκανε τυχαία επιλογή ηθοποιών, κάνοντας συνεργασία με πολύ μεγάλα ονόματα. Στη συγκεκριμένη ταινία το ρόλο του Γαλιλαίου ενσαρκώνει ο Τοπόλ, γνωστός από τον βιολιστή στη στέγη, και είναι πραγματικά συγκλονιστικός. Στο ρόλο του μέγα ιεροεξεταστή είναι ο Έντουαρντ Φοξ, ενώ ο παλαιός πάπας είναι ο σπουδαίος Τζων Γκίλγκουντ. Λιγότερο γνωστοί αλλά με πολύ καλές ερμηνείες, η Ιρλανδή Μαίρη Λάρκιν στο ρόλο της κόρης του Γαλιλαίου Βιργινίας, και ο Τομ Κόντι στο ρόλο του Αντρέα, αγαπημένου μαθητή του Γαλιλαίου.
3. Το θέατρο της αποστασιοποίησης και η ταινία
Γενικά η ταινία γυρίστηκε από έναν άνθρωπο που συνεργάστηκε με τον ίδιο τον Μπρεχτ και ήταν “ειδικός” στον Μπρεχτ. Από την άλλη, όπως και να 'χει είναι μια αμερικάνικη ματιά στον Μπρεχτ. Ο Βερολινέζος συγγραφέας επινόησε το θέατρο της αποστασιοποίησης. Σύμφωνα με αυτή τη σχολή, οι ήρωες του έργου λένε αυτά που έχουν να πουν, χωρίς συναισθηματική φόρτιση, με ερμηνείες πολύ απλές, καθημερινές, χωρίς καθόλου στόμφο, χωρίς να "μπαίνουν μέσα στο ρόλο". Αυτή είναι η έννοια της αποστασιοποίησης του Μπρεχτ.
Ο Μπρεχτ είναι επίσης πολύ διδακτικός και παιδαγωγικός. Η διδαχή όμως και η παιδεία δεν τονίζεται, απλά λέγεται. Οι ηθοποιοί δεν πρέπει να “μπαίνουν” μέσα στο ρόλο, αλλά να στέκονται έξω. Η εποχή και η κοινωνία είναι ο αόρατος πρωταγωνιστής των έργων του Μπρεχτ, που καθορίζουν τους ανθρώπους. Ωστόσο ο ήρωας του έργου (εν προκειμένω ο Γαλιλαίος) δεν είναι απλά κάποιο έρμαιο της μοίρας του και της εποχής. Προσπαθεί και συμμετέχει ο ίδιος στην αλλαγή που συντελείται.
Ενώ το κείμενο του Μπρεχτ είναι απλό και κατανοητό, δεν είναι καθόλου εύκολο να ανέβει θεατρικά, πόσο μάλλον κινηματογραφικά. Η αποστασιοποίηση και το σχεδόν στεγνό παίξιμο που απαιτείται, ακροβατεί σε μια πολύ λεπτή ισορροπία, η οποία σπάνια πετυχαίνεται. Στη Γερμανία, στο Berliner Ensembe, αυτό είναι κάτι που γνωρίζουν καλά, από την εποχή που ο Μπρεχτ επέστρεψε στο Βερολίνο, μετά τον πόλεμο.
Οι Αμερικάνοι είναι μάλλον πολύ εξωστρεφείς για να μπορούν να αποστασιοποιηθούν και να κρατήσουν αυτό τον χαρακτήρα. Σε ότι αφορά λοιπόν αυτό το στοιχείο, η ταινία μάλλον έχει μια διαφορετική απόδοση. Παρόλο που ανέβηκε από συνεργάτη του Μπρεχτ, παρόλο που προηγήθηκε το θεατρικό ανέβασμα υπό την επίβλεψη του ίδιου του δάσκαλου, είναι μια ματιά "αμερικανική" και όχι “γερμανική”. Ο Τοπόλ, αλλά και οι υπόλοιποι ηθοποιοί, ειδικά όσο προχωρά η ταινία και όσο ο Γαλιλαίος ωριμάζει, κάθε άλλο παρά αποστασιοποιούνται. Ολοένα και μπαίνουν μέσα στον ρόλο, παίζουν με τα συναισθήματα και κάνουν το θεατή να συμμετέχει σε αυτό, να πάρει θέση, να μην μείνει αποστασιοποιημένος.

Σε τελική ανάλυση όμως who cares? Αυτά είναι για τους αναλυτές, για τους “μπρεχτολόγους”. Η ταινία είναι πραγματικά πολύ σπουδαία, καλογυρισμένη, με δυνατές ερμηνείες και ανήκει στις καλές στιγμές ενός άλλου, διαφορετικού, ανεξάρτητου αμερικανικού σινεμά. 

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου